Zamek Suski w ikonografii. Akwarela Napoleona Ordy
Jednym z mniej znanych widoków, przedstawiających zamek w zupełnie innej konwencji niż te, które opisywałam w poprzednich numerach „ZS” jest akwarela Napoleona Ordy pt.”Sucha. Zamek Branickich”. Napoleon Orda (1807-1883), twórca „Albumu Widoków Historycznych Polski, poświęconego Rodakom, zarysowanego z natury a przedstawiającego miejsca historyczne od początku chrześcijaństwa w Polsce (r. 965), ruiny zamków obronnych z czasów wojen tureckich, tatarskich, krzyżackich, kozackich i szwedzkich. Piękne rezydencye, świadczące o przeszłości i cywilizacyi w tym kraju, oraz miejsca urodzenia ludzi wsławionych orężem, piórem lub nauką”, w latach 1878–1879 rysował zabytki Galicji, Poznańskiego i Prus Królewskich. Trafił również do Suchej. Czas powstania tego jakże urokliwego widoku zamku datuje się na l. 1878-1879. To niewielkie przedstawienie o wym. wys. 22,7 cm, szer. 29,2 cm, znajduje się obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie (MNK III-r.a-4582 – Teka Różnych Krajów), a jego kopia w naszym muzeum miejskim. Orda namalował suski zamek tuż po remoncie przeprowadzonym przez Aleksandra Branickiego i jego żonę Annę z Hołyńskich w l. 1868 - 1880 roku. Branicki zakupił zamek od Jana Kantego Wielopolskiego w 1845 roku. Do Suchej sprowadził się dużo później, co było związane z jego działalnością społeczno-polityczną a potem represjami po Powstaniu Styczniowym, które wspierał. Branicki łączył wiele pasji, poza polityczną, również kolekcjonerską i fotograficzną. Uznawany jest m.in. za prekursora fotografii. Zamek suski, wyposażył meblami z jednego z pałaców francuskich. Zadbał także o gromadzenie narodowych pamiątek, zakupując od literatów, historyków, poetów i publicystów m.in. Andrzeja Edwarda Koźmiana, Józefa Ignacego Kraszewskiego, Adama Honorego Kirkora, Feliksa Wesołowskiego, Karola Łaskiego, kilkutysięczne gromadzone od pokoleń kolekcje, zwierające niezwykle cenne dla polskiej kultury rękopisy, inkunabuły, dokumenty oraz zbiory sztuki i grafiki, tworząc tym jedną z najcenniejszych bibliotek prywatnych w kraju. Jego zainteresowania dzieliła żona Anna z Hołyńskich.
W swojej nowej suskiej siedzibie dokonał rewolucyjnych zmian, dotyczących przebudowy wnętrz, m.in. skrzydła południowego, w którym wyremontował pomieszczenia parteru, wprowadzając tzw. stropy Kleina. Ulokował tam bibliotekę, w której deponował zbiory. (Dzięki nim ocalały w czasie pożaru w 1905 roku).
Wyburzył obronny mur kurtynowy od strony wschodniej zastępując go kutym w suskich hutach ogrodzeniem. Odsłonił tym piękny widok na galerię arkadową i krużganki. Na akwareli Napoleona Ordy można zważyć, że dach na głównych połaciach skrzydeł jest pokryty gontem, a tylko na wieżach dachówką. W parku zamkowym w miejscu starej cieplarni Wielopolskich wzniósł nowy budynek oranżerii w stylu neogotyku angielskiego. Barkowy ogród Wielopolskich przekomponował na angielski park krajobrazowy.
Prace budowlane i remontowe nadzorował wówczas wybitny polski architekt Tadeusz Stryjeński Na akwareli widzimy również wjazd do zamku od strony wschodniej, który otaczają drzewa i trawniki, będące częścią malowniczej kompozycji całości otoczenia obiektu. Akwarela Ordy stanowi ważny dokument ikonograficzny, oddający wizerunek zamku po wyburzeniu skrzydła wschodniego, czyli wspomnianego wcześniej muru parawanowego, pełniącego od XVII wieku również funkcje obronne.
Napoleon Orda, powstaniec listopadowy odznaczony Złotym Krzyżem Virtuti Militari (za bitwę pod Kockiem) i awansowany do stopnia kapitana, był postacią nadzwyczaj interesującą. Po upadku Powstania Listopadowego, zmuszony do opuszczenia kraju, dotarł piechotą do Paryża. Tam zaprzyjaźnił się z polską emigracją, m.in. Fryderykiem Chopinem i Franciszkiem Lisztem, u którego uczył się kompozycji i gry na fortepianie. Naukę rysunku rozpoczął bardzo późno, w 1883 roku u znanego paryskiego pejzażysty Pierre’a Girarda. Odbywał liczne podróże po Europie, podczas których malował i rysował weduty (pejzaże architektoniczne) miast oraz obiektów architektonicznych. Ożenił się z Francuzką Ireną Bougle. W Paryżu prowadził Dom Komisowy (Maison de Commission). Od 1847 roku był dyrektorem paryskiej Opery Włoskiej do czasu jej zamknięcia w okresie rewolucji lutowej (1848). Brał aktywny udział w życiu Wielkiej Emigracji, stąd też znajomość z Aleksandrem hr. Branickim, późniejszym właścicielem Suchej. Od 1839 roku był członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego, a od 1848 roku również Komitetu Emigracji Polskiej. Gdy w 1856 roku car Aleksander II ogłosił amnestię dla powstańców, Orda wrócił do rodzinnych Worocewicz. W 1862 roku zamieszkał w Wierzchowni na Ukrainie jako guwerner w domu generała Adama Rzewuskiego. W 1872 roku zaczął realizować dzieło swego życia. Podczas corocznych, odbywanych w lecie podróży, systematycznie utrwalał zabytkowe miejsca. Siedemdziesięcioletni artysta, ogarnięty pasją stworzenia wizualnej dokumentacji polskich zabytków architektonicznych, przemierzał kraj bryczką, wozem, nierzadko na własnych nogach, aby uchronić dla potomnych przed niszczycielskim działaniem czasu świat rezydencji i dworów, stanowiący ważną część dziedzictwa kulturowego. Jego twórczość nie jest pozbawiona pewnych niedostatków warsztatowych, szczególnie dotyczących perspektywy wykreślnej, co w przypadku malowania architektury jest bardzo zauważalne, jednak wykształcił swój rozpoznawalny styl, oddający charakter polskich krajobrazów, w tym naszego pięknego „Małego Wawelu”.
Oprac. Barbara Woźniak
Elektroniczny Rejestr Kapliczek
KLAUZULA INFORMACYJNA
